Bạn có biết rằng bàn chân phẳng – tình trạng lòng bàn chân mất đi độ cong tự nhiên – có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tư thế, dáng đi và sức khỏe xương khớp toàn thân? Dù thường bị xem nhẹ, bàn chân phẳng lại là nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến đau gót chân, đau đầu gối, thắt lưng và thậm chí ảnh hưởng đến cột sống nếu không được phát hiện và điều chỉnh kịp thời.
Trong bài viết này, phòng khám xương khớp iCCARE sẽ giúp bạn hiểu rõ bàn chân phẳng là gì, nhận biết những dấu hiệu thường gặp, khám phá tác hại lâu dài nếu không can thiệp đúng cách và đặc biệt là các phương pháp cải thiện đơn giản, hiệu quả có thể thực hiện ngay tại nhà. Đừng để bàn chân “mất độ cong” khiến chất lượng sống của bạn giảm sút – cùng tìm hiểu ngay để bảo vệ đôi chân vững vàng mỗi bước đi!
Bàn chân phẳng là gì?
Bàn chân phẳng (bàn chân bẹt) – Hiểu đúng để điều trị kịp thời
Bàn chân phẳng, hay còn gọi là bàn chân bẹt, là tình trạng vòm cong tự nhiên ở lòng bàn chân bị xẹp hoặc không phát triển đầy đủ, khiến toàn bộ mặt dưới bàn chân tiếp xúc trực tiếp với mặt đất khi đứng thẳng. Ở người bình thường, phần hõm này đóng vai trò như một chiếc “lò xo tự nhiên” giúp hấp thụ lực, phân tán trọng lượng cơ thể và nâng đỡ dáng đi, tư thế.
Tình trạng bàn chân phẳng có thể xảy ra do bẩm sinh, chấn thương hoặc yếu tố thoái hóa theo thời gian. Khi cấu trúc gồm khớp, dây chằng và cơ bắp ở bàn chân hoạt động không đồng bộ, vòm cong mất khả năng hình thành hoặc bị sụp xuống, khiến bàn chân không còn khả năng tự nâng đỡ, từ đó dễ dẫn đến các vấn đề ở mắt cá chân, đầu gối và cột sống nếu không được can thiệp sớm.
Đây là hội chứng phổ biến, có thể gặp ở mọi độ tuổi và giới tính. Đặc biệt, hầu hết trẻ sơ sinh đều có bàn chân bẹt do cấu trúc bàn chân còn nhiều mô mềm. Nếu sau 2–3 tuổi mà vòm cong không phát triển, trẻ có khả năng cao đã mắc chứng bàn chân phẳng.
Phân loại bàn chân phẳng gồm:
- Bàn chân phẳng linh hoạt: Là dạng thường gặp nhất, thường xuất hiện từ nhỏ. Vòm bàn chân vẫn hiện ra khi không chịu trọng lực (ví dụ khi ngồi hoặc nhấc chân lên) nhưng biến mất khi đứng. Hầu như không gây đau đớn rõ rệt.
- Bàn chân phẳng cứng: Ít phổ biến hơn, có thể gây đau khi đi lại. Người bệnh gặp khó khăn trong việc nhấc gót chân lên do sự kết nối bất thường giữa gân và xương gót chân, làm mất tính linh hoạt của bàn chân.
- Bàn chân phẳng do rối loạn gân chày sau: Xuất hiện ở người trưởng thành, khi gân chày sau – một trong những gân quan trọng nâng đỡ vòm bàn chân – bị viêm, rách hoặc suy yếu. Triệu chứng thường bao gồm đau ở mặt trong bàn chân, mắt cá chân, thậm chí gây ảnh hưởng đến cả hai chân nếu không điều trị sớm.
Dù bàn chân phẳng không luôn gây đau ngay lập tức, nhưng nếu không được phát hiện và xử lý đúng cách, tình trạng này có thể ảnh hưởng lâu dài đến cấu trúc vận động, đặc biệt là ở trẻ em đang trong giai đoạn phát triển.
Nguyên nhân gây ra bàn chân phẳng
Hội chứng bàn chân phẳng (bàn chân bẹt) có thể hình thành từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm yếu tố bẩm sinh, di truyền, thói quen sinh hoạt và cả những thay đổi sinh lý theo độ tuổi. Việc xác định đúng nguyên nhân không chỉ giúp chẩn đoán chính xác mà còn đóng vai trò quan trọng trong điều trị và phòng ngừa lâu dài.
>>> Tham khảo thêm: Đau lòng bàn chân là bệnh gì? nguyên nhân và các vị trí đau thường gặp
Nguyên nhân ở trẻ nhỏ – Bẩm sinh hoặc phát triển chưa hoàn thiện
Ở trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi, bàn chân phẳng là hiện tượng phổ biến do vòm bàn chân chưa kịp phát triển. Thông thường, cấu trúc này sẽ hoàn thiện dần khi trẻ đạt 3 tuổi. Tuy nhiên, một số trẻ có thể bị chậm phát triển hoặc gặp rối loạn trong quá trình hình thành cấu trúc xương, cơ và dây chằng bàn chân, dẫn đến bàn chân bẹt kéo dài đến tuổi trưởng thành.
Một số bệnh lý và rối loạn có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của bàn chân trẻ như:
- Hội chứng người dẻo (Hypermobility)
- Rối loạn phối hợp phát triển (Dyspraxia)
- Hội chứng Ehlers-Danlos
- Dị tật xương cổ chân bẩm sinh
- Ngón chân quặp vào trong (Metatarsus adductus)
- Các bệnh về thần kinh hoặc cơ như bại não, loạn dưỡng cơ, nứt đốt sống
Ngoài ra, béo phì ở trẻ em cũng là một yếu tố quan trọng, vì trọng lượng cơ thể lớn có thể tạo áp lực lên hệ thống nâng đỡ còn non yếu của bàn chân.
Nguyên nhân ở người trưởng thành – Thoái hóa, chấn thương và lối sống
Ở người lớn, bàn chân phẳng thường là kết quả của quá trình lão hóa hoặc các yếu tố cơ học khiến cấu trúc vòm chân bị sụp đổ. Gân chày sau – gân chính hỗ trợ vòm chân – có thể bị yếu đi, tổn thương hoặc thoái hóa theo thời gian, dẫn đến mất vòm cong tự nhiên.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ bàn chân phẳng ở người trưởng thành gồm:
- Phụ nữ sau tuổi 40
- Người béo phì
- Bệnh nhân mắc tiểu đường, huyết áp cao
- Chấn thương bàn chân hoặc mắt cá trong quá khứ
- Dị tật liên quan đến chiều dài chân không đồng đều
- Viêm khớp dạng thấp, hội chứng Marfan hoặc vẹo cột sống
- Phụ nữ mang thai (do tăng elastin làm lỏng lẻo mô liên kết)
Ảnh hưởng từ thói quen sinh hoạt
Một số thói quen tưởng chừng vô hại lại góp phần đáng kể làm tăng nguy cơ bàn chân bẹt:
- Mang giày dép đế phẳng trong thời gian dài khiến cơ và dây chằng không được kích thích phát triển đúng cách
- Đi giày cao gót thường xuyên làm thay đổi cấu trúc bàn chân
- Đứng lâu, ngồi nhiều, ít vận động
- Lựa chọn giày không vừa kích cỡ, quá chật hoặc không nâng đỡ được vòm chân
Di truyền – Nguy cơ không thể bỏ qua
Nếu trong gia đình có người thân từng bị bàn chân bẹt, nguy cơ di truyền ở thế hệ sau là rất cao. Trẻ có gen khớp lỏng, mô liên kết yếu cũng dễ gặp tình trạng mất vòm bàn chân.
Dấu Hiệu Nhận Biết Bàn Chân Phẳng
Bàn chân phẳng (bàn chân bẹt) là tình trạng không dễ phát hiện nếu chỉ nhìn sơ qua, nhưng lại để lại nhiều ảnh hưởng đến cấu trúc cơ – xương – khớp. Dưới đây là những dấu hiệu thường gặp, giúp bạn chủ động nhận biết sớm để có hướng xử lý kịp thời:
Quan sát hình dáng bàn chân khi đứng hoặc đi lại
Một trong những biểu hiện rõ ràng nhất là mất vòm cong tự nhiên ở lòng bàn chân. Khi đứng thẳng, toàn bộ mặt dưới của bàn chân gần như tiếp xúc hoàn toàn với mặt đất. Bạn cũng có thể dễ dàng kiểm tra bằng cách làm ướt bàn chân rồi in dấu lên giấy trắng hoặc cát – nếu dấu in hiển thị toàn bộ lòng bàn chân không có hõm cong ở giữa, đó có thể là bàn chân phẳng.
Dấu hiệu trong vận động và sinh hoạt hằng ngày
Người có bàn chân phẳng thường gặp tình trạng đau gót chân, mỏi bàn chân, hoặc đau lan lên đầu gối, hông và thắt lưng do sự phân bố lực không đều khi vận động. Cơn đau có thể tăng lên khi di chuyển nhiều, mang giày dép, hoặc vận động thể thao. Một số người còn bị sưng dọc theo bên trong mắt cá chân hoặc cảm thấy bàn chân yếu, tê và co cứng.
Biểu hiện trong tư thế và dáng đi
Bàn chân phẳng có thể ảnh hưởng đến cách bạn đứng, đi hoặc giữ thăng bằng. Dáng đi có xu hướng lệch lạc, bước chân gượng gạo hoặc dễ nghiêng sang một bên. Ở trẻ em, cha mẹ có thể nhận thấy bé đi không vững, vụng về khi chạy nhảy hoặc thường xuyên kêu đau ở chân, đầu gối, mắt cá chân. Khi nhìn từ phía sau, phần cổ chân có thể cong vào trong và hai đầu gối có xu hướng chụm lại.
Dấu hiệu gián tiếp từ giày dép
Giày dép bị mòn không đều – đặc biệt là phần trong gót – cũng là dấu hiệu cảnh báo sớm. Điều này xuất phát từ việc trọng lượng cơ thể dồn nhiều vào phía trong bàn chân, làm mất cân bằng khi bước đi.
Biểu hiện ở trẻ em
Ở trẻ nhỏ, bàn chân phẳng là hiện tượng khá phổ biến do vòm chân chưa phát triển hoàn chỉnh. Tuy nhiên, nếu sau 3 tuổi mà trẻ vẫn có lòng bàn chân phẳng lì, dáng đi không ổn định và hay kêu đau, phụ huynh nên đưa bé đi kiểm tra để phòng ngừa những ảnh hưởng đến hệ vận động và cột sống về sau.
Tác Hại Của Bàn Chân Phẳng
Dù không phải lúc nào cũng gây đau đớn tức thì, nhưng bàn chân phẳng (hay còn gọi là bàn chân bẹt) lại âm thầm để lại nhiều hệ lụy lâu dài nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Đây không chỉ là một dị tật đơn giản mà còn là mối đe dọa cho toàn bộ hệ vận động, đặc biệt là với trẻ em trong độ tuổi phát triển.
Gây rối loạn cấu trúc và chức năng hệ xương khớp
Bàn chân phẳng khiến vòm chân – bộ phận đóng vai trò như một “bộ giảm xóc” tự nhiên – mất khả năng hấp thụ và phân bổ lực. Hệ quả là các khớp lớn như cổ chân, đầu gối, hông và cột sống phải gánh chịu áp lực lớn hơn bình thường. Điều này dễ dẫn đến lệch trục cơ thể, làm mất cân bằng tư thế, gây đau mỏi lưng, cổ, vai gáy và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý cơ xương khớp.
Gây ra các cơn đau mạn tính và dai dẳng
Không ít người bị bàn chân phẳng gặp phải tình trạng đau bàn chân, đau gót hoặc đau dọc theo mắt cá trong – những cơn đau âm ỉ nhưng kéo dài. Ở người trưởng thành, đặc biệt là những người hoạt động thể chất nhiều, dị tật này còn gây đau vùng cẳng chân (xương chày), viêm cân gan chân hoặc viêm gân Achilles – gân nối bắp chân với gót chân.
Giảm hiệu suất vận động và dễ chấn thương
Người mắc bàn chân phẳng thường khó tham gia các hoạt động thể thao hoặc vận động cường độ cao. Việc không có vòm chân khiến bước chạy kém linh hoạt, dễ trượt ngã, mất thăng bằng. Đặc biệt với vận động viên, dị tật này còn làm tăng nguy cơ gãy xương chày, chấn thương cổ chân hoặc gặp hội chứng vẹo ngón chân cái (bunion).
Biến chứng ở trẻ nhỏ nếu không điều trị sớm
Trẻ nhỏ bị bàn chân phẳng có thể gặp khó khăn trong việc đi đứng, chạy nhảy và giữ thăng bằng. Lâu dài, cấu trúc bàn chân có thể bị biến dạng rõ rệt, ảnh hưởng đến sự phát triển hệ vận động, thậm chí làm cong vẹo cột sống, biến dạng ngón chân cái hoặc mắc các bệnh lý như viêm khớp gối, thoái hóa khớp, viêm bao hoạt dịch…
Gánh nặng đến sức khỏe toàn diện
Không chỉ ảnh hưởng riêng lẻ đến bàn chân, dị tật này còn khiến cơ thể luôn trong tình trạng phải “gồng mình” để bù trừ, từ đó tạo áp lực lan tỏa lên nhiều vùng khác. Nếu không can thiệp, bàn chân phẳng sẽ làm giảm chất lượng sống, gây mệt mỏi mạn tính, đau nhức toàn thân và ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất toàn diện ở trẻ.
Cách Cải Thiện Bàn Chân Phẳng Hiệu Quả
Việc điều trị bàn chân bẹt cần một lộ trình toàn diện, kết hợp giữa thay đổi lối sống, rèn luyện thể chất, sử dụng các thiết bị hỗ trợ chuyên dụng và can thiệp y tế khi cần thiết. Mục tiêu không chỉ là giảm đau và cải thiện chức năng vận động, mà còn ngăn ngừa các biến chứng về sau.
Lựa chọn giày dép và thiết bị hỗ trợ phù hợp
Một đôi giày tốt chính là “người bạn đồng hành” lý tưởng với người bị bàn chân bẹt. Hãy ưu tiên giày có đệm êm, phần đế nâng đỡ vòm chân rõ ràng và có độ ổn định cao. Trong trường hợp giày không đủ hỗ trợ, các miếng lót chỉnh hình chuyên dụng hoặc đế chỉnh hình được thiết kế theo kích thước riêng biệt cho từng người – đặc biệt ở trẻ nhỏ – sẽ giúp định hình lại vòm chân, hạn chế đau nhức và điều chỉnh tư thế hiệu quả. Tuy nhiên, không nên tự ý mua đế chỉnh hình trôi nổi ngoài thị trường bởi việc sử dụng sai kích cỡ có thể gây phản tác dụng.
Tập luyện thể chất đúng cách
Các bài tập kéo giãn lòng bàn chân, nâng gót chân, đi bộ trên bề mặt không bằng phẳng như cát hoặc cỏ, hoặc các bài yoga và pilates… đều có thể cải thiện đáng kể độ linh hoạt và sức mạnh ở cơ bàn chân. Ở trẻ nhỏ, việc đi chân trần trong nhà hoặc ngoài sân vườn cũng kích thích phát triển vòm bàn chân tự nhiên. Ngoài ra, các bài tập đơn giản tại nhà như nhặt vật nhỏ bằng ngón chân hay lăn bóng dưới lòng bàn chân giúp cải thiện vận động mà không cần thiết bị phức tạp.
Áp dụng vật lý trị liệu và điều chỉnh tư thế
Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong phục hồi chức năng cho người bị bàn chân bẹt. Từ những động tác kéo giãn gân gót chân, massage chân bằng bóng tròn cho đến các tư thế yoga chuyên sâu đều giúp tăng cường độ linh hoạt và giảm cảm giác căng cứng. Trong một số trường hợp, chuyên gia sẽ hướng dẫn người bệnh tập điều chỉnh dáng đi, tư thế đứng hoặc phối hợp các bài tập vận động chuyên biệt nhằm tối ưu hiệu quả điều trị.
Chế độ dinh dưỡng và kiểm soát cân nặng
Duy trì cân nặng hợp lý là yếu tố không thể bỏ qua, bởi trọng lượng cơ thể dư thừa sẽ khiến đôi chân chịu thêm nhiều áp lực, từ đó làm trầm trọng hơn tình trạng bàn chân bẹt. Chế độ ăn nên giàu canxi, vitamin D và omega-3 để củng cố sức mạnh xương khớp và cơ bàn chân từ bên trong.
Điều trị theo độ tuổi và mức độ nghiêm trọng
Ở trẻ em, nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách, đặc biệt trong giai đoạn từ 3–7 tuổi, khả năng phục hồi vòm bàn chân là rất cao. Với trẻ lớn tuổi hơn hoặc người trưởng thành, phương pháp điều trị thường hướng đến giảm triệu chứng chứ không còn khả năng phục hồi hoàn toàn cấu trúc bàn chân. Trong các trường hợp nặng, dị tật bẩm sinh hoặc không đáp ứng với các biện pháp bảo tồn, bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật.
Phẫu thuật – lựa chọn sau cùng cho trường hợp nặng
Phẫu thuật điều trị bàn chân bẹt chỉ được chỉ định khi các phương pháp không xâm lấn không đạt hiệu quả hoặc biến dạng bàn chân gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống. Các dạng phẫu thuật phổ biến gồm tái tạo lại gân và cấu trúc khớp, hoặc cấy ghép bộ phận hỗ trợ vòm bàn chân bằng kim loại. Tuy nhiên, người bệnh cần lưu ý rằng quá trình hồi phục sau phẫu thuật có thể kéo dài, kèm theo nguy cơ biến chứng như nhiễm trùng hay cứng khớp mắt cá nếu không được chăm sóc đúng cách.
Nhớ rằng, việc cải thiện tình trạng bàn chân phẳng là một quá trình đòi hỏi sự kiên trì và thay đổi thói quen hàng ngày. Hãy bắt đầu ngay hôm nay với những bước nhỏ, và bạn sẽ sớm cảm nhận được sự thay đổi tích cực trong sinh hoạt cũng như chất lượng cuộc sống của mình.
>>> Đọc thêm: Điểm danh các bài tập bàn chân bẹt tốt nhất hiện nay
