Cấu tạo dây chằng đầu gối gồm những gì? chức năng như thế nào?

Dây chằng đầu gối đóng vai trò “trọng yếu” trong việc duy trì sự ổn định và linh hoạt cho khớp gối, giúp bạn di chuyển, chạy nhảy và tham gia các hoạt động thể thao một cách trơn tru. Tuy nhiên, nếu không hiểu rõ cấu tạo và chức năng của dây chằng, bạn có thể vô tình khiến khớp gối chịu áp lực quá lớn, dẫn đến chấn thương nghiêm trọng như đứt dây chằng, bong gân hoặc thoái hóa khớp.  

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết cấu tạo dây chằng đầu gối, khám phá cách nó hoạt động và những phương pháp bảo vệ khớp gối hiệu quả nhất. Nếu bạn muốn giữ đôi chân khỏe mạnh, giảm nguy cơ chấn thương và duy trì khả năng vận động lâu dài, đừng bỏ lỡ những kiến thức quan trọng này! 

Tổng quan về dây chằng đầu gối

Dây chằng đầu gối là những dải mô liên kết sợi cứng rắn được cấu tạo chủ yếu từ các phân tử collagen bền dai, đóng vai trò như “cây cầu” vững chắc nối xương đùi với các xương cẳng chân. Nhiệm vụ của chúng là đảm bảo sự ổn định cho khớp gối, kiểm soát và ngăn ngừa các chuyển động bất thường, giúp bạn vận động chính xác và duy trì thăng bằng. Nếu không có dây chằng, khớp gối sẽ mất khả năng điều khiển vận động chính xác, dẫn đến mất thăng bằng hoặc thậm chí chấn thương nghiêm trọng.

Các loại dây chằng chính ở đầu gối

Khớp gối là một trong những khớp lớn và phức tạp nhất của cơ thể, nơi kết nối giữa xương đùi, xương chày và xương bánh chè. Để đảm bảo khả năng chịu lực và vận động linh hoạt, khớp gối được bao bọc và gia cố bởi hệ thống sụn, gân cơ và đặc biệt là bốn dây chằng chính – những cấu trúc then chốt tạo nên sự ổn định cho toàn bộ khớp.

Bốn dây chằng chủ đạo của đầu gối bao gồm:

• Dây chằng chéo trước (ACL): Nằm ở trung tâm và mặt trước khớp gối, có nhiệm vụ kiểm soát chuyển động xoay và ngăn chặn xương chày trượt quá mức về phía trước so với xương đùi. Đây là dây chằng đóng vai trò tối quan trọng trong việc giữ thăng bằng và ổn định cho đầu gối khi vận động mạnh như chạy nhảy hay đổi hướng đột ngột.

• Dây chằng chéo sau (PCL): Nằm phía sau khớp gối, giữ cho xương chày không bị đẩy lùi ra sau một cách quá mức. PCL giúp đảm bảo tính ổn định phía sau của khớp, đặc biệt khi thực hiện các động tác gập gối hoặc chùng chân.
  
• Dây chằng bên trong (MCL): Kéo dài từ mặt trong đầu dưới xương đùi đến mặt trong đầu trên xương chày, giúp hạn chế sự lệch hướng vào trong của xương chày. MCL là bộ phận quan trọng giữ vững cấu trúc phía trong khớp gối.
  
• Dây chằng bên ngoài (LCL): Nằm bên ngoài khớp gối, tạo thành một góc nhỏ ở phía sau, giữ cho đầu gối không bị lệch ra ngoài. LCL đóng vai trò ổn định mặt ngoài khớp, đặc biệt khi có tác động lực từ bên ngoài vào chân.
  

Sự phối hợp nhịp nhàng và vững chắc giữa bốn dây chằng này giúp khớp gối duy trì sự ổn định tối ưu trong mọi chuyển động – từ đi bộ nhẹ nhàng đến những hoạt động thể thao cường độ cao. Khi một trong các dây chằng này bị tổn thương, chức năng vận động sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí có thể dẫn đến mất cân bằng toàn bộ khớp gối.

Chức năng của dây chằng đầu gối

Dây chằng đầu gối, hay còn gọi là dây chằng khớp gối, không chỉ đơn thuần là những dải mô liên kết mà còn là “người gác cổng” vững chắc cho sự ổn định và linh hoạt của khớp gối – bộ phận chịu lực lớn nhất trong hệ vận động của con người. Những chức năng chính nổi bật của dây chằng đầu gối bao gồm:

• Ổn định cấu trúc khớp gối: Đây là vai trò quan trọng hàng đầu. Dây chằng làm nhiệm vụ kết nối các xương trong khớp gối, giúp cố định vị trí và ngăn ngừa hiện tượng trượt, lệch hoặc sai khớp khi thực hiện các hoạt động mạnh như chạy, nhảy, xoay người hay hạ cánh sau cú bật cao.
  
• Hỗ trợ chuyển động linh hoạt: Khi cơ thể vận động, các dây chằng sẽ co giãn phù hợp để cho phép khớp gối cử động theo nhiều hướng. Điều này giúp khớp không chỉ linh hoạt mà còn được kiểm soát tốt, ngăn chặn các chuyển động vượt quá giới hạn an toàn.
  
• Giảm áp lực lên xương và sụn khớp: Dây chằng phân tán lực tác động trong quá trình vận động, giảm tải trực tiếp lên phần sụn bao bọc đầu xương – nơi giúp khớp di chuyển mượt mà và tránh ma sát. Nhờ vậy, sụn khớp được bảo vệ khỏi nguy cơ bị bào mòn, nứt vỡ hay tổn thương lâu dài.
  
• Cảm nhận tư thế và điều phối vận động: Bên trong các dây chằng có chứa thụ thể cảm nhận thần kinh – những “bộ cảm biến” giúp nhận biết vị trí, hướng chuyển động của khớp gối. Cơ thể từ đó điều chỉnh lực cơ và tư thế vận động phù hợp, duy trì sự chính xác và an toàn trong từng bước đi.
  

Có thể nói, nhờ sự phối hợp nhịp nhàng của các dây chằng, khớp gối mới có thể hoạt động hiệu quả, bền bỉ và an toàn trong cả sinh hoạt hằng ngày lẫn các hoạt động thể thao cường độ cao. Việc bảo vệ và chăm sóc dây chằng chính là cách giữ gìn sức khỏe cho toàn bộ hệ vận động.

Các chấn thương dây chằng khớp gối thường gặp

Dây chằng đầu gối, dù có cấu tạo chắc chắn từ mô liên kết sợi, vẫn dễ bị tổn thương dưới những tác động mạnh, vận động sai cách hoặc do ảnh hưởng của thời gian. Các chấn thương ở dây chằng không chỉ gây đau đớn, sưng tấy mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất ổn định khớp và dẫn đến thoái hóa nếu không được xử lý đúng cách.

Giãn dây chằng 

Giãn dây chằng xảy ra khi dây chằng bị kéo căng vượt quá giới hạn cho phép. Người bị thường cảm thấy đau nhức âm ỉ hoặc dữ dội, vùng khớp gối có thể sưng nề, nóng đỏ, bầm tím và vận động trở nên khó khăn.

Nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Tai nạn trong sinh hoạt, lao động, giao thông.
  
• Chấn thương xoắn do ngã bất ngờ khi chạy hoặc chống chân không đúng cách.
  
• Thực hiện các bài tập như squat, nhảy sai tư thế hoặc không khởi động kỹ.
  

Tuy là chấn thương nhẹ hơn so với đứt dây chằng, nhưng nếu không điều trị kịp thời, giãn dây chằng cũng có thể dẫn đến mất vững khớp và ảnh hưởng dài lâu đến khả năng vận động.

Đứt dây chằng

Khi dây chằng bị kéo căng quá mức hoặc gặp va chạm mạnh, nguy cơ đứt (rách) dây chằng rất cao. Tình trạng này thường gặp trong thể thao đối kháng như bóng đá, bóng chuyền, võ thuật hoặc tai nạn giao thông.

Một số tình huống dễ gây đứt dây chằng:

• Đột ngột đổi hướng hoặc dừng lại khi đang chạy.
  
• Tiếp đất sai kỹ thuật sau khi nhảy.
  
• Tác động trực tiếp vào khớp gối trong các pha va chạm mạnh.
  

Trong đó, đứt dây chằng chéo trước (ACL) là phổ biến nhất, dễ khiến xương chày lệch ra trước so với xương đùi và khiến khớp gối không còn vững chắc. Nếu không điều trị đúng cách, nguy cơ thoái hóa khớp gối sẽ tăng cao.

Đứt dây chằng chéo sau (PCL) tuy ít gặp hơn do cấu trúc chắc khỏe, nhưng lại khó chẩn đoán và thường bị bỏ qua. Chấn thương xảy ra khi đầu gối bị ép mạnh về phía sau, chẳng hạn như va đập khi thắng gấp hoặc té ngã trong thể thao.

Dây chằng bên trong (MCL) và bên ngoài (LCL) cũng có thể bị tổn thương khi khớp gối bị bẻ cong đột ngột theo hướng bất thường. Dù ít gặp hơn, chấn thương dây chằng bên ngoài lại khó điều trị và dễ để lại di chứng lâu dài.

>>> Đọc thêm: Top 5 Bài tập thể dục dành cho đầu gối tại nhà hiệu quả

Các yếu tố nguy cơ chấn thương dây chằng

Ngoài các va chạm hay sai tư thế, còn nhiều yếu tố góp phần làm tăng nguy cơ chấn thương dây chằng:

• Vận động quá mức hoặc không đúng kỹ thuật: Nhảy cao, đổi hướng đột ngột khi chạy, xoay đầu gối mạnh trong khi bàn chân cố định.
  
• Thoái hóa do tuổi tác: Tuổi càng cao, dây chằng càng mất đi độ đàn hồi, dễ bị rách hoặc yếu đi.
  
• Tác động ngoại lực: Té ngã, tai nạn giao thông hoặc va chạm thể thao đều có thể gây đứt dây chằng hoàn toàn.
  

Dấu hiệu nhận biết và cách kiểm tra chấn thương dây chằng đầu gối

Chấn thương dây chằng đầu gối không chỉ gây đau đớn tức thì mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và tiến hành kiểm tra đúng cách là chìa khóa giúp người bệnh tránh được những biến chứng nguy hiểm về sau.

Những dấu hiệu điển hình cảnh báo tổn thương dây chằng đầu gối

• Đau dữ dội ngay sau chấn thương, sau đó cơn đau có thể âm ỉ kéo dài, đặc biệt khi đứng trụ, leo cầu thang, nhảy cao hoặc chạy nhanh.
  
• Sưng nề và bầm tím quanh khớp gối chỉ sau vài giờ.
  
• Khi nhấc chân, gập hoặc duỗi gối, có thể nghe thấy tiếng “rắc”, lạo xạo trong khớp.
  
• Cảm giác lỏng khớp, chân mất vững, như bị “rụng gối”, khiến việc di chuyển trở nên khó khăn, dễ té ngã.
  
• Khớp gối đôi lúc bị kẹt, khó gập hoặc duỗi thẳng hoàn toàn, cần điều chỉnh mới trở lại bình thường.
  
• Nếu không điều trị, cơ đùi bên bị chấn thương dần teo nhỏ lại do ít vận động, gây mất cân đối hai chân và tăng nguy cơ tổn thương thêm ở chân còn lại.
  

Biến chứng nếu không điều trị chấn thương dây chằng đầu gối kịp thời

• Tổn thương sụn chêm: Dây chằng lỏng khiến mâm chày di chuyển không ổn định, dẫn đến sụn chêm bị chèn ép, rách hoặc biến dạng. Khi đó, bề mặt sụn không còn nhẵn, gây ma sát và đau khi vận động.
  
• Thoái hóa khớp sớm: Tình trạng khớp lỏng lẻo kéo dài sẽ khiến xương sụn bị bào mòn, đẩy nhanh quá trình thoái hóa ở khoang trong, khoang ngoài và bánh chè, ảnh hưởng đến khả năng vận động lâu dài.
  

Cách kiểm tra chấn thương dây chằng

Việc chẩn đoán chấn thương dây chằng không chỉ dựa vào triệu chứng mà còn cần kết hợp với khám lâm sàng và kỹ thuật hình ảnh:

• Chụp X-quang giúp loại trừ tổn thương xương như gãy hoặc rạn nứt, nhưng không cho thấy tổn thương dây chằng.
  
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) là phương pháp hiệu quả nhất để đánh giá mức độ tổn thương dây chằng, sụn chêm và các mô mềm quanh khớp.
  
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) có thể được chỉ định trong một số trường hợp đặc biệt.
  
• Ngoài ra, kiểm tra bằng tay của bác sĩ cũng rất quan trọng để xác định khớp có bị lỏng hay không.
  

Lưu ý: Nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào trong số trên, đừng chủ quan. Việc thăm khám và điều trị sớm có thể giúp bạn phục hồi hoàn toàn, tránh những biến chứng nghiêm trọng về sau.

Cách xử lý và điều trị chấn thương dây chằng đầu gối hiệu quả

Chấn thương dây chằng đầu gối có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động nếu không được xử trí kịp thời và đúng cách. Tại iCCARE, chúng tôi áp dụng các phương pháp điều trị hiện đại, kết hợp kỹ thuật phục hồi chuẩn quốc tế để giúp bệnh nhân phục hồi nhanh chóng và bền vững.

Xử trí ban đầu sau chấn thương

Ngay khi gặp chấn thương đầu gối, người bệnh không thể tự xác định chính xác mức độ tổn thương dây chằng. Do đó, việc sơ cứu đúng cách là vô cùng cần thiết:

• Dừng mọi vận động ngay lập tức, giữ chân bất động để tránh làm tổn thương nặng hơn.
  
• Chườm lạnh bằng đá bọc trong khăn sạch khoảng 20–30 phút/lần, mỗi 2–3 giờ. Cách này giúp co mạch máu, giảm sưng và kiểm soát viêm. Tuyệt đối không chườm nóng hay dùng thuốc bôi làm ấm vì có thể khiến tình trạng sưng nghiêm trọng hơn.
  
• Dùng băng chun cố định khớp gối nhằm giảm chảy máu trong mô mềm.
  
• Kê cao chân khi nằm để hỗ trợ tuần hoàn, giảm phù nề.
  
• Tránh sử dụng các bài thuốc dân gian như đắp rượu, lá cây hoặc cồn vì có thể gây phản ứng phụ nghiêm trọng, khiến tổn thương tiến triển nặng hơn.
  

Điều trị bảo tồn

Tại iCCARE, với triết lý không dùng thuốc, không xâm lấn, các bác sĩ sẽ ưu tiên điều trị bảo tồn nếu tổn thương chưa nghiêm trọng:

• Vật lý trị liệu chuyên sâu với các bài tập cá nhân hóa giúp phục hồi sức mạnh cơ bắp, ổn định khớp và ngăn ngừa teo cơ.

• Trị liệu công nghệ cao, bao gồm:
  
  • Laser tần sóng cao: kích thích tái tạo mô tổn thương, cải thiện tuần hoàn máu.
    
  • Sóng xung kích Shockwave : làm giảm đau nhanh chóng, hỗ trợ lành tổn thương mô mềm và dây chằng.
    

Điều trị phẫu thuật

Trong những trường hợp tổn thương nghiêm trọng, dây chằng đứt hoàn toàn hoặc không đáp ứng điều trị bảo tồn, bác sĩ sẽ cân nhắc phẫu thuật:

• Phẫu thuật bảo tồn dây chằng: Áp dụng khi dây chằng bị đứt nhưng vẫn còn mạch máu nuôi. Bác sĩ sẽ nối lại phần dây chằng bị đứt để giữ nguyên cấu trúc giải phẫu tự nhiên, giúp thời gian hồi phục nhanh hơn và giảm nguy cơ tái đứt.
  
• Phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng: Là phương pháp ít xâm lấn, sử dụng thiết bị nội soi hiện đại để quan sát và tái tạo dây chằng bằng mảnh ghép (tự thân, đồng loại hoặc tổng hợp). Ưu điểm là ít đau, ít chảy máu, phục hồi nhanh, nhưng đòi hỏi bác sĩ có tay nghề cao và nhiều kinh nghiệm.
  
• Dù lựa chọn phương pháp nào, việc tuân thủ phục hồi chức năng sau phẫu thuật là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả điều trị.
  

Bí quyết giữ dây chằng đầu gối khỏe mạnh, phòng tránh chấn thương

Khởi động kỹ trước khi vận động 

Đừng bao giờ xem nhẹ việc khởi động trước khi tập luyện hay vận động mạnh. Chỉ với 10 phút làm nóng toàn thân, kết hợp các bài giãn cơ nhẹ nhàng, bạn đã giúp cơ bắp và dây chằng được kích hoạt, tăng lưu thông máu, cải thiện độ linh hoạt và giảm nguy cơ chấn thương đáng kể.

Trang bị đúng cách 

• Mang giày thể thao phù hợp, có độ đàn hồi tốt sẽ giúp giảm áp lực lên khớp gối khi di chuyển.
• Sử dụng băng bảo vệ đầu gối khi chơi thể thao hoặc vận động mạnh, đặc biệt hữu ích với người từng có tiền sử chấn thương hoặc đầu gối yếu.

Dinh dưỡng khoa học 

Một chế độ ăn uống hợp lý là nền tảng giúp dây chằng khỏe mạnh và dẻo dai:

• Bổ sung các dưỡng chất thiết yếu như collagen, glucosamine, vitamin C, omega-3, canxi và vitamin D. Đây là những “nguyên liệu” quan trọng giúp tăng độ đàn hồi, tái tạo mô liên kết và phòng ngừa thoái hóa dây chằng.
• Uống đủ nước mỗi ngày để duy trì độ ẩm và độ co giãn cho các mô mềm, bao gồm cả dây chằng.
  

Vận động đúng cách

• Hạn chế thực hiện các động tác đột ngột hoặc thay đổi hướng nhanh khiến đầu gối chịu áp lực lớn, dễ gây căng giãn hoặc đứt dây chằng.
• Trong sinh hoạt hằng ngày, hạn chế đi giày cao gót và duy trì cân nặng hợp lý để giảm tải trọng cho khớp gối – điều đặc biệt quan trọng với phụ nữ và người có nguy cơ thừa cân, béo phì.
  
• Khi lái xe, leo cầu thang, bưng bê vật nặng, hãy chú ý điều chỉnh tư thế đúng cách và di chuyển nhẹ nhàng để tránh tổn thương không đáng có.
  

Lựa chọn môn thể thao phù hợp 

Đối với người trung niên trở lên hoặc những ai có nguy cơ cao chấn thương khớp gối, nên tránh các môn thể thao đòi hỏi vận động mạnh, có nguy cơ va chạm cao như đá bóng, nhảy cao, nâng tạ nặng… Thay vào đó, hãy ưu tiên những bộ môn nhẹ nhàng như:

• Yoga
• Dưỡng sinh
• Bơi lội
• Đi bộ hoặc đạp xe nhẹ nhàng
  

Những hoạt động này không chỉ giúp tăng cường sức bền cho dây chằng mà còn cải thiện độ linh hoạt của toàn bộ hệ cơ – xương – khớp.

Tại iCCARE, chúng tôi không chỉ điều trị khi có chấn thương mà còn đồng hành cùng bạn trong hành trình chăm sóc và phòng ngừa các vấn đề về dây chằng. Chấn thương dây chằng đầu gối không chỉ ảnh hưởng thể chất mà còn gián đoạn nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Đừng để chấn thương nhỏ trở thành vấn đề lớn – hãy để iCCARE đồng hành cùng bạn trên hành trình hồi phục vững chắc và bền lâu.

>>> Tham khảo thêm: [Lưu ý] 10 điều tránh sau mổ dây chằng chéo cần phải biết