Đau nhức, khó chịu hay thậm chí là mất khả năng vận động do rách sụn chêm đầu gối không chỉ khiến bạn gặp trở ngại trong sinh hoạt hàng ngày mà còn tiềm ẩn nguy cơ tổn thương lâu dài nếu không được điều trị đúng cách. Tình trạng này thường xuất phát từ các chấn thương trong sinh hoạt, thể thao, tai nạn giao thông hay thậm chí là sự thoái hóa tự nhiên? Hãy cùng iCCARE tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và các giải pháp điều trị hiệu quả trong bài viết dưới đây, để bảo vệ sức khỏe đầu gối và giúp bạn lấy lại sự linh hoạt vốn có!
Sụn chêm là gì?
Cấu tạo và chức năng của sụn chêm
Sụn khớp gối bao gồm hai loại: sụn chêm trong và sụn chêm ngoài, có hình dạng bán nguyệt và nằm giữa xương đùi cùng xương chày, giúp bảo vệ bề mặt khớp của hai xương này. Độ dày trung bình của sụn chêm vào khoảng 3-5mm.
Sụn chêm trong:
- Nằm ở phía bên trong khớp gối, có hình dạng giống chữ C với chiều dài khoảng 5-6cm.
- Mối liên hệ mật thiết giữa cấu trúc giải phẫu của nó với các thành phần xung quanh khiến cho sụn chêm ít chuyển động, góp phần làm cho tổn thương sụn chêm trở nên phổ biến trong các trường hợp chấn thương khớp gối.
Sụn chêm ngoài:
- Được tìm thấy ở phía bên ngoài khớp gối, với hình dạng tương tự chữ O.
Với vai trò quan trọng trong việc chịu đựng toàn bộ trọng lượng cơ thể, sụn chêm chính là yếu tố tạo nên sự ổn định cho khớp gối. Những chức năng của sụn chêm bao gồm:
- Giảm xóc: Hấp thụ và phân tán đều lực tác động lên đầu gối khi di chuyển.
- Tạo độ ổn định: Giúp duy trì sự vững chắc cho khớp gối trong quá trình vận động.
- Tương hợp bề mặt khớp: Hỗ trợ tương tác giữa các bề mặt xương, đảm bảo phân bố đều dịch bôi trơn và chất dinh dưỡng cần thiết cho sụn khớp.
- Lấp đầy khe khớp: Ngăn chặn các cấu trúc bao khớp và màng hoạt mạc bị kẹt vào các khe hở của khớp gối.
Nhờ những chức năng thiết yếu này, sụn chêm không chỉ bảo vệ khớp gối khỏi các tác động mạnh mà còn góp phần giữ cho khớp gối hoạt động trơn tru và bền vững theo thời gian. Rách sụn chêm xảy ra khi mô sụn này bị tổn thương, dẫn đến đau nhức, viêm sưng và hạn chế khả năng vận động.
Rách sụn chêm là gì?
Rách sụn chêm, hay còn gọi là rách sụn đầu gối (tên tiếng Anh: Torn Meniscus), là một trong những chấn thương phổ biến nhất của đầu gối. Sụn chêm có vai trò quan trọng trong việc ổn định khớp và bảo vệ xương khỏi sự hao mòn. Tuy nhiên, chỉ một cú xoay gối đột ngột khi tập luyện, chơi thể thao, hoặc do tai nạn lao động, giao thông cũng có thể gây ra tình trạng rách hoặc vỡ sụn chêm. Trong một số trường hợp, phần sụn gối bị rách, vỡ ra và bị kẹt trong khớp, từ đó dẫn đến hiện tượng thoái hóa đầu gối.
Chấn thương rách sụn chêm có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau, bao gồm cả sụn chêm trong và sụn chêm ngoài, cũng như các khu vực như sừng trước, sừng sau, vùng giàu mạch hay không mạch. Hình dạng của vết rách cũng đa dạng, có thể là rách theo chiều dọc, ngang, theo dạng hình nan hoa, hình vạt, hoặc có thể phức tạp hơn dưới nhiều hình thức khác.
Dấu hiệu nhận biết rách sụn chêm đầu gối
Khi vừa bị chấn thương, bệnh nhân thường vẫn có thể di chuyển bình thường, thậm chí tiếp tục tham gia các hoạt động thể thao, tập luyện mà không hề hay biết có vấn đề gì đang xảy ra. Tuy nhiên, sau khoảng 2-3 ngày, các dấu hiệu của rách sụn chêm bắt đầu xuất hiện:
- Đau đầu gối: Cơn đau xuất hiện đột ngột, nhất là khi xoay gối hoặc ngồi xuống đứng lên.
- Sưng viêm: Phần đầu gối bị tổn thương có thể sưng to do dịch khớp tích tụ.
- Cảm giác lỏng lẻo: Đầu gối mất ổn định, khó kiểm soát động tác di chuyển.
- Nghe tiếng “cộp” khi di chuyển: Có cảm giác khớp bị khóa hoặc kẹt.
- Khó duỗi thẳng chân: Người bệnh bị hạn chế khả năng co duỗi đầu gối.
Nếu bạn gặp các dấu hiệu này, hãy đến iCCARE để được kiểm tra và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.
Những đối tượng dễ bị rách sụn chêm
Rách sụn chêm thường xảy ra ở các nhóm đối tượng sau:
- Vận động viên thể thao: Những người chơi bóng đá, bóng rổ, tennis, gym thường xuyên xoay đầu gối đột ngột, dễ gây tổn thương sụn chêm.
- Người cao tuổi: Sụn chêm thoái hóa theo tuổi tác, làm giảm độ đàn hồi và dễ bị rách ngay cả khi vận động nhẹ.
- Người lao động chân tay: Những công việc yêu cầu đứng lâu hoặc mang vác vật nặng dễ khiến sụn chêm bị bào mòn theo thời gian.
- Người béo phì: Trọng lượng cơ thể lớn gây áp lực lên sụn chêm, làm tăng nguy cơ tổn thương khớp gối.
Nguyên nhân gây rách sụn chêm đầu gối
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến rách sụn chêm, phổ biến nhất bao gồm:
- Chấn thương thể thao: Động tác xoay gối quá nhanh hoặc sai tư thế khi vận động.
- Tác động mạnh lên đầu gối: Té ngã, va chạm hoặc tai nạn gây tổn thương sụn chêm.
- Thoái hóa theo tuổi tác: Sụn chêm bị bào mòn, mất đi độ đàn hồi và dễ tổn thương.
- Di truyền hoặc dị tật khớp gối: Một số người có cấu trúc sụn chêm yếu bẩm sinh.
Ở từng độ tuổi, nguyên nhân thường gặp có những điểm khác biệt riêng:
- Với người trẻ: Rách sụn chêm thường xảy ra khi đầu gối chịu lực tác động mạnh như trong các vụ tai nạn giao thông, tai nạn lao động, hoặc chấn thương khi chơi thể thao, vui chơi. Những trường hợp xảy ra khi gối đang gấp cùng với chân bị vặn xoắn đột ngột cũng gặp nhiều hơn.
- Đối với người lớn: Trưởng thành thường gặp rách sụn chêm do các chấn thương thể thao hoặc tai nạn, nhưng ở người lớn tuổi nguyên nhân chủ yếu lại đến từ sự thoái hóa khớp gối và viêm khớp, làm cho sụn chêm mất stabilty và dễ bị rách – nhất là khi đứng dậy đột ngột với tư thế chân lệch.
Những tác nhân này đóng góp không nhỏ vào nguy cơ rách sụn chêm ở các đối tượng khác nhau, đòi hỏi cần có biện pháp phòng ngừa và chẩn đoán kịp thời để hạn chế các biến chứng sau này.
>>> Tham khảo thêm: Giãn dây chằng đầu gối: Nguyên nhân và cách điều trị tại nhà
Rách sụn chêm có nguy hiểm không?
Các cấp độ của rách sụn chêm
Rách sụn chêm có thể được phân thành ba mức độ xác định rõ ràng:
- Cấp độ 1 (rách sụn chêm ngoài): Xảy ra ở khu vực ngoài của sụn, nơi có lượng mạch máu dồi dào. Do đó, nếu phát hiện và can thiệp sớm, vết rách ở mức này có khả năng tự hồi phục tốt.
- Cấp độ 2 (rách sụn chêm trong độ 2): Diễn ra ở vùng trung gian, nơi lượng máu cung cấp bắt đầu giảm dần. Vết rách ở đây có thể lành lại, nhưng thường không đạt được hiệu quả như ở cấp độ 1.
- Cấp độ 3 (rách sụn chêm trong độ 3): Nằm ở vùng thiếu máu, khiến cho vết rách không thể tự chữa lành. Trong trường hợp này, phẫu thuật thường được yêu cầu để cắt bỏ phần sụn bị tổn thương.
Nếu không điều trị kịp thời, những mức độ tổn thương này có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng. Cơn đau khớp trở nên dữ dội, làm cho các hoạt động như đi lại, co duỗi trở nên vô cùng khó khăn và đau đớn. Bệnh nhân cũng có thể bị teo cơ tứ đầu đùi, khiến khả năng duỗi thẳng chân và đi lại bị suy giảm rõ rệt. Cuối cùng, sự mất ổn định của khớp gối có thể dẫn đến thoái hóa và hư hỏng hoàn toàn của khớp.
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
Sụn chêm đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sự linh hoạt và ổn định khi di chuyển. Khi sụn chêm bị rách, bệnh nhân sẽ gặp phải nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lên đáng kể đến sức khỏe, bao gồm:
- Đau kéo dài và dữ dội ở khớp: Khi sụn chêm đầu gối bị rách, bệnh nhân thường cảm nhận được cơn đau nhói dữ dội, đặc biệt khi thực hiện các động tác co giãn, nghiêng người qua lại. Các chấn thương đột ngột, như trong thể thao hay tai nạn giao thông, có thể khiến vùng đầu gối sưng đau và khó duỗi thẳng, là dấu hiệu rõ rệt của hiện tượng kẹt khớp khi mảnh sụn rách dính vào khớp.
- Sưng viêm nặng: Tích tụ dịch khớp, làm hạn chế cử động.
- Teo cơ tứ đầu đùi: Nếu tình trạng đau kéo dài mà không được can thiệp kịp thời, cơ tứ đầu đùi có thể bị teo đi, khiến bệnh nhân khó khăn trong việc duỗi thẳng chân, thậm chí làm hạn chế hoàn toàn khả năng đi lại và vận động.
- Hư khớp gối: Khi dây chằng chéo trước bị đứt, gối trở nên mất vững, làm tăng nguy cơ tổn thương nghiêm trọng đối với sụn chêm. Nếu sụn chêm bị hư hại toàn phần, có thể buộc phải tiến hành phẫu thuật cắt bỏ sụn, từ đó làm cho khớp gối nhanh chóng thoái hóa và hư hỏng. Đặc biệt, việc cắt bỏ sụn chêm ở người trẻ sẽ dẫn đến quá trình thoái hóa khớp diễn ra sớm hơn.
- Tổn thương các cấu trúc lân cận: Theo thống kê, khoảng 50% trường hợp rách sụn chêm do tổn thương dây chằng chéo trước còn liên quan đến các tổn thương phụ như bong chỗ bám, tổn thương dây chằng chéo sau hoặc phù tủy xương. Một số bệnh nhân thậm chí có thể bị đứt một phần hoặc toàn bộ dây chằng chéo trước, gây nên tình trạng lỏng gối và mất dần khả năng vận động.
- Thoái hóa khớp gối: Sụn chêm bị tổn thương có thể dẫn đến thoái hóa toàn bộ khớp gối.
- Nguy cơ phải thay khớp gối: Nếu tổn thương quá nghiêm trọng, bệnh nhân có thể cần phẫu thuật thay thế khớp gối.
Phương pháp điều trị rách sụn chêm
Trước đây, phần lớn các ca phẫu thuật điều trị rách sụn chêm đầu gối ở Việt Nam thường thực hiện theo phương pháp cắt bỏ phần sụn bị tổn thương, sau đó cải tạo phần sụn còn lại để duy trì chức năng. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho biết, sau 3 – 5 năm phẫu thuật cắt sụn chêm, có khoảng 10% bệnh nhân biểu hiện dấu hiệu thoái hóa khớp gối, đặc biệt là những trường hợp phần sụn bị loại bỏ vượt mức cần thiết. Vậy, liệu phương pháp nào mới là giải pháp hiệu quả nhất trong điều trị rách sụn đầu gối?
1. Điều trị bảo tồn (không phẫu thuật)
Điều trị bảo tồn rách sụn chêm được áp dụng cho những trường hợp tổn thương nhẹ (các ca rách sụn chêm độ 1 và độ 2), khi vết thương còn có khả năng tự chữa lành, thường xảy ra ở vùng ⅓ ngoài của sụn, nơi có nguồn cung máu dồi dào, khiến bệnh nhân ít gặp đau và khớp gối vẫn còn ổn định. Cụ thể, các biện pháp điều trị bao gồm:
- Sử dụng thuốc: Các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như Advil, Aleve hay Motrin có thể giúp làm giảm đau nhức và sưng viêm. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần được chỉ định bởi bác sĩ vì lạm dụng có thể tăng nguy cơ chảy máu cũng như viêm loét.
- Chườm đá: Áp dụng túi đá lạnh lên vùng bị tổn thương trong khoảng 15 – 20 phút, sau 3 – 4 giờ từ khi bị thương, và thực hiện liên tục trong 2 – 3 ngày để giảm sưng đau. Đây là biện pháp giúp giảm triệu chứng một cách tạm thời nhưng không giải quyết triệt để vấn đề.
- Băng thun: Dùng băng thun giúp giảm sưng nề tại vùng khớp gối.
- Kê cao chân: Khi nghỉ ngơi, kê cao chân so với mức tim bằng cách sử dụng gối hoặc đệm giúp giảm sưng và thúc đẩy quá trình hồi phục sụn chêm.
- Cố định khớp gối: Sử dụng băng thun hoặc thiết bị nẹp đầu gối nhằm hỗ trợ cố định vị trí khớp, giúp giảm bớt cơn đau. Tuy nhiên, biện pháp này chỉ hỗ trợ tạm thời mà không mang lại hiệu quả điều trị hoàn chỉnh.
- Hạn chế vận động: Sử dụng nạng hỗ trợ khi di chuyển và dành thời gian nghỉ ngơi, đảm bảo khớp gối được bất động.
- Trị liệu thần kinh cột sống (Chiropractic): Đối với những trường hợp bị tổn thương khớp gối, đội ngũ bác sĩ của iCCARE áp dụng phương pháp nắn chỉnh khớp, nhằm đưa khớp gối trở lại vị trí bình thường. Điều này giúp giảm sức ép lên sụn chêm, cân bằng khớp và kích thích khả năng tự phục hồi của cơ thể.
Ở những bệnh nhân cao tuổi, những người bị rách sụn chêm do thoái hóa khớp hoặc viêm xương khớp, phương pháp không phẫu thuật được ưu tiên nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống, giúp khớp gối hoạt động hiệu quả và giảm thiểu đau đớn.
2. Các phương pháp phẫu thuật
Có hai phương pháp phẫu thuật chủ yếu để điều trị rách sụn chêm, đó là mổ mở và mổ nội soi. Phương pháp mổ nội soi thường được ưu tiên áp dụng trong điều trị các chấn thương rách sụn do tính ít xâm lấn, giúp bệnh nhân phục hồi nhanh hơn, đồng thời đảm bảo tính thẩm mỹ và hiệu quả điều trị tối ưu.
- Cắt bỏ sụn chêm (Meniscectomy): Phương pháp này thường được áp dụng cho những ca rách sụn chêm đã tồn tại trên 6 tuần, đặc biệt là khi vết rách xảy ra ở vùng ⅔ trong của sụn – nơi có lưu lượng máu hạn chế. Trong các trường hợp này, khả năng tự phục hồi là rất thấp, do đó bác sĩ buộc phải tiến hành cắt bỏ phần sụn bị hư hại. Tuy nhiên, kỹ thuật cắt được thực hiện một cách tiết kiệm, chỉ loại bỏ vùng sụn hỏng, giữ lại phần còn lại gần bao khớp để bảo toàn sự ổn định và khả năng chịu lực của khớp.
- Ghép sụn chêm: Đây là một kỹ thuật phẫu thuật khá phức tạp, trong đó cần sử dụng sụn chêm đồng loại (allograft) để thay thế phần sụn bị tổn thương. Hiện tại, do những hạn chế về kỹ thuật và điều kiện, phương pháp ghép sụn chêm vẫn chưa được triển khai tại Việt Nam.
- Khâu sụn chêm: Sụn chêm có vai trò quan trọng trong việc điều hòa lực truyền từ xương đùi xuống xương chày. Do đó, khi rách một phần hoặc toàn bộ sụn, khả năng phân bổ lực không đều giữa các vùng bên của khớp sẽ dẫn đến tổn thương lớp sụn, từ đó dần gây thoái hóa khớp. Cắt bỏ quá nhiều sụn sẽ làm tăng nguy cơ thoái hóa gối sớm và nặng hơn. Để hạn chế việc loại bỏ sụn, kỹ thuật khâu sụn chêm thường được chỉ định cho các ca rách dọc, rách mới (trước 6 tuần) ở vùng ⅓ ngoài sát bao khớp – nơi có nguồn máu dồi dào hỗ trợ chữa lành. Việc can thiệp sớm là rất cần thiết, vì nếu để đến khi tổn thương đã xơ hóa, khả năng phục hồi sau khâu sẽ thấp đi đáng kể. Mục tiêu của việc khâu sụn chêm là khôi phục hình dáng và chức năng tự nhiên của sụn, qua đó giảm bớt các triệu chứng như đau, tràn dịch, kẹt khớp và kéo dài tuổi thọ của khớp gối. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng kỹ thuật khâu sụn chêm có hiệu quả cao trong việc duy trì chức năng khớp theo thời gian.
Cuối cùng, quyết định giữa việc khâu hay cắt bỏ sụn chêm phụ thuộc vào đánh giá tổng thể tổn thương thông qua thăm khám trực lâm và kết quả hình ảnh. Vì vậy, nếu bạn có dấu hiệu bất thường, hãy đến khám sớm để bác sĩ có thể đưa ra phương hướng can thiệp kịp thời.
3. Rách sụn chêm có tự lành không?
Việc rách sụn chêm có khả năng tự lành hay cần phẫu thuật phụ thuộc vào nhiều yếu tố, và quyết định cuối cùng sẽ do bác sĩ đưa ra dựa trên các tiêu chí sau:
- Mức độ nghiêm trọng của chấn thương.
- Loại hình và vị trí của vết rách trên sụn chêm.
- Tuổi tác cũng như mức độ hoạt động của bệnh nhân.
- Kết quả từ các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như X-quang hoặc MRI.
Vị trí của vết rách trên sụn chêm đóng vai trò then chốt trong việc đánh giá khả năng tự lành và sự cần thiết của phẫu thuật.
- Phần mặt ngoài của sụn chêm: Với mạch máu dồi dào, những vết rách nhỏ ở đây có khả năng tự lành cao; tuy nhiên, các trường hợp nghiêm trọng vẫn có thể cần can thiệp phẫu thuật.
- Hai phần ba bên trong của sụn chêm: Do có ít mạch máu, khả năng tự lành ở khu vực này thấp và thường đòi hỏi phẫu thuật nội soi để cắt bỏ phần sụn bị rách.
Ngoài ra, quyết định thực hiện phẫu thuật còn dựa vào tuổi tác, kỳ vọng về sức khỏe ở tương lai và các yếu tố liên quan khác.
Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt sau điều trị
1. Chế độ dinh dưỡng
- Bổ sung collagen, vitamin D, canxi để phục hồi sụn chêm.
- Ăn nhiều thực phẩm chống viêm như cá hồi, rau xanh, nước hầm xương.
2. Chế độ sinh hoạt
- Tránh vận động mạnh trong thời gian đầu hồi phục.
- Tuân thủ hướng dẫn tập luyện của bác sĩ.
- Kiểm tra định kỳ tại iCCARE để đảm bảo tiến trình phục hồi tốt nhất.
Cách phòng ngừa rách sụn chêm đầu gối
Để phòng tránh rách sụn chêm cũng như các chấn thương đầu gối khác, bạn có thể áp dụng một số biện pháp hữu hiệu sau đây:
- Tập luyện thể dục thường xuyên: Việc giữ thói quen vận động đều đặn giúp tăng cường sức mạnh cho các cơ quanh khớp và giảm nguy cơ chấn thương.
- Khởi động kỹ càng trước khi tập luyện: Luôn dành thời gian để làm nóng cơ thể và khởi động nhẹ nhàng trước khi tham gia bất kỳ hoạt động thể chất nào.
- Phân bổ thời gian nghỉ ngơi hợp lý: Sau mỗi buổi tập luyện, hãy đảm bảo cơ thể được nghỉ ngơi đầy đủ để phục hồi, tránh gây áp lực quá mức lên khớp gối.
- Sử dụng giày thể thao phù hợp: Chọn những đôi giày vừa vặn, có đệm êm để hỗ trợ các chuyển động tự nhiên của bàn chân và giảm tác động trực tiếp lên đầu gối.
- Vận động với lực vừa phải: Hạn chế các động tác xoay hoặc chuyển hướng đột ngột, tránh sử dụng lực mạnh không cần thiết vào khớp gối.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Kiểm soát trọng lượng cơ thể để giảm áp lực lên các khớp, đặc biệt là khớp gối.
- Bảo vệ khớp gối khi tham gia thể thao: Sử dụng băng bảo vệ hoặc dụng cụ hỗ trợ khớp gối giúp giảm nguy cơ chấn thương khi hoạt động.
- Kiểm tra sức khỏe xương khớp định kỳ: Đến khám tại iCCARE để theo dõi sức khỏe của khớp gối và phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.
Những biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ sụn chêm mà còn giữ cho khớp gối luôn khỏe mạnh, giảm thiểu nguy cơ chấn thương và đảm bảo hoạt động thể chất một cách an toàn.
Rách sụn chêm đầu gối có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách. Để bảo vệ sức khỏe khớp gối, bạn nên thăm khám sớm và áp dụng phương pháp phục hồi không phẫu thuật tại iCCARE Chiropractic. Nếu bạn đang gặp phải tình trạng đau nhức đầu gối, đừng chần chừ! Hãy liên hệ ngay với iCCARE để nhận tư vấn chuyên sâu và giải pháp điều trị tối ưu.
>> Xem ngay: Top 5 Bài tập thể dục dành cho đầu gối tại nhà hiệu quả
